ဦးေႏွာက္ကို အၾကီးဆုံး လိင္အဂၤါလို႔ တင္စား ၾကပါတယ္။ ဦးေႏွာက္က လိင္မႈ ကိစၥမွာ ဘယ္လို ၾကိဳးကိုင္ ထားတယ္ ဆို တာ ဖတ္ၾကည့္ ၾကရ ေအာင္လား။
ဦးေႏွာက္ဟာ လူေတြရဲ႕ အမူအက်င့္၊ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြ အသိတရား ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ ေနတဲ့ ဗဟို ဌာနခ်ဳပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါတင္မက ေသးပါဘူး။  ဦးေႏွာက္မွာ ရွိတဲ့ သာယာမႈ ျဖစ္ေစတဲ့ ေနရာ (Pleasure center) ရဲ႕ေက်းဇူးေၾကာင့္ အေတြ႔အၾကံဳ တစ္ခုဟာ ေပ်ာ္ ရႊင္ဖြယ္ ဟုတ္မဟုတ္ လူေတြကို သိရွိေစ ပါတယ္။ ဆႏၶေတြ၊ ခံစားခ်က္ ေတြဟာ ဦးေႏွာတ္ဆဲလ္ ေတြထဲက ဓာတု ပစၥည္းေတြ အခ်င္းခ်င္း ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္ မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာ ရတာကို သိရွိျပီး ျဖစ္တာ ၾကာခဲ့ပါျပီ။    

သိပၸံနည္းက် ဆႏၶျဖစ္စဥ္ 

ေလ့လာမႈ တစ္ခုအရ ဓာတ္ပံုထဲက လူတစ္ေယာက္ ၾကည့္ေကာင္း၊ မေကာင္းကို ဆုံးျဖတ္ဖို႔ တစ္စကၠန္႔ရဲ႕ ေလးပံု တစ္ပံုသာ ၾကာတယ္လို႔ သိ ရပါတယ္။ ဒီသတင္း အခ်က္အလက္ ေတြကို ခြဲျခမ္း စိတ္ျဖာဖို႔ မတူညီတဲ့ ဦးေႏွာက္ အစိတ္အပိုင္း ေတြက အလုပ္လုပ္ ၾကရတာပါ။ ပထ မဦးဆုံး နားလည္ ႏိုင္စြမ္း (Understanding) နဲ႔ကိုယ့္ကိုယ္ကို သိနားလည္ ႏိုင္စြမ္း (Self-awareness) ကိုျဖစ္ေစတဲ့ ဦးေႏွာက္ အစိတ္အ ပိုင္းေတြ လံႈ႔ဆြခံ ရပါတယ္။ အဆင့္ျမင့္ အလုပ္ ေတြကို လုပ္ေပးတဲ့ ေနရာ ေတြကေန အျမင္ စြမ္းအားကို သိရွိေစတဲ့ ေနရာကို တခ်ိဳ႕ သတင္း အခ်က္အလက္ ေတြကို ပိုမိုသိသာ ႏိုင္ေစဖို႔ ၾကိဳတင္ တပ္လွန္႔ ထားေပး ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါက သတင္း အခ်က္အလက္ အေပၚကေန ေအာက္ ကို စီးဆင္းတဲ့ ပံုစံ (Top down) ပါ။ အျမင္အာ႐ံုကို သိေစတဲ့ ေနရာနဲ႔ စိတ္ခံစားမႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ ေနရာေတြ ကေနလည္း အဆင့္ျမင့္ လုပ္ငန္း ေတြ လုပ္တဲ့ ေနရာ ေတြဆီကို သတင္း အခ်က္အလက္ေတြ စီးဆင္း ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါက ေအာက္ကေန အေပၚကို စီးဆင္းတဲ့ ပံုစံ (Bottom up) ပါ။    ဦးေႏွာက္ႏွင့္ လိင္မႈကိစၥ 

လိင္စိတ္ ျဖစ္ေပၚလာျပီး အထြဋ္အထိပ္ေရာက္ ျပီးေျမာက္ခ်ိန္အထိ ပါဝင္ ပတ္သက္ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္း ေတြကို သိပၸံ ပညာ ရွင္ေတြ ရွာေဖြ ေတြ႔ရွိခဲ့ျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ Hippocampus ကမွတ္ဉာဏ္နဲ႔ ပတ္သက္ျပီး လုပ္ေဆာင္ ေပးတဲ့ ေနရာ ျဖစ္ပါတယ္။ အရင္က လိင္မႈ ကိစၥ အေတြ႔အၾကံဳ ေတြကေန ျဖစ္ေပၚ လာတဲ့ အျမင္အာ႐ံု၊ အနံ႔ခံ အာ႐ံုေတြကို ျပန္ဆက္စပ္ မိတဲ့အခါ hippocampus ကိုလံႈ႔ဆြ ေပးတာ ပါ။ ဦးေႏွာတ္ငယ္ (Cerebellum) ကေတာ့ ႂကြက္သား ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ ထားျပီး လႈပ္ရွားမႈ တစ္ခု ေခ်ာေမြ႔ေအာင္ ထိန္းေပးတဲ့ ေနရာ ျဖစ္ပါ တယ္။ Amygdala ကေတာ့ စိတ္ခံစားမႈ ေတြကို စုစည္း ထိန္းခ်ဳပ္ ေပးတဲ့ အစိတ္အပိုင္းပါ။ Anterior insula ဆိုတဲ့ ေနရာ ကေတာ့ မိမိ ကိုယ္ ခႏၶာရဲ႕ ပကတိ အေျခအေနကို ျပန္သုံးသပ္ ေပးပါတယ္။ Nucleus accumbens နဲ႔ Ventral tegmental area ေနရာေတြ ကေတာ့ စိတ္ ေပ်ာ္ရႊင္မႈနဲ႔ ၾကည္ႏူးမႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ dopamine ကိုထုတ္လႊတ္ ေပးတဲ့ ေနရာေတြပါ။ Pituitary gland ကေတာ့ နာက်င္မႈကို သက္သာ ေစျပီး ယံုၾကည္မႈနဲ႔ သံေယာဇဥ္ ေတြကို တိုးပြားေစတဲ့ ဓာတု ပစၥည္းေတြကို ထုတ္ေပး ပါတယ္။    က်ား/မ ကြာျခားခ်က္မ်ား 

လိင္မႈကိစၥနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ က်ားနဲ႔မ ဦးေႏွာက္မွာ ကြာျခားခ်က္ မမ်ားလွ ပါဘူး။ အမ်ိဳးသားေရာ အမ်ိဳးသမီး ေတြမွာပါ လိင္ကိစၥ အထြဋ္အထိပ္ ေရာက္ ျပီးေျမာက္ တဲ့အခ်ိန္မွာ ဘယ္ဘက္ မ်က္လုံး ေနာက္ဘက္နဲ႔ မ်က္လုံး အိမ္အနီး ဦးေႏွာက္ ေရွ႕ပိုင္းေနရာ (Orbitofrontal cortex) ေတြ အလုပ္ မလုပ္ဘဲ ရပ္တန္႔ သြားပါတယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွာ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ အေျခအေနဟာ ဘိန္းအရွိန္နဲ႔ မွိန္းေနတဲ့ လူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ဦးေႏွာက္ အေၿခအေနနဲ႔ ၉၅ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္ တူေနတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ လိင္ဆက္ဆံ ေနခ်ိန္ မွာေတာ့ အမ်ိဳးသမီး မ်ားရဲ႕ ဦးေႏွာက္က အနည္း ငယ္ ကြာျခားပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီး ေတြမွာ periaqueductal gray လို႔ေခၚတဲ့ ျခင္ဆီရည္ေတြ ျပည့္ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ အခန္းသုံးနဲ႔ ေလးကို ဆက္ထားတဲ့ ျပြန္ေခ်ာင္း ပတ္ဝန္းက်င္ ေနရာက ဆဲလ္ေတြ လံႈ႔ဆြခံရျပီး စိတ္လႈပ္ရွား လြန္းရင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ ထြက္ေျပး မလား၊ ျပန္ခုခံ မလား ဆိုတဲ့ စိတ္အေျခအေနမ်ိဳး ("fight or flight" response) ျဖစ္ေပၚလာ ေစပါတယ္။ ေၾကာက္ရြံ႕မႈနဲ႔ စိုးရိမ္မႈ ေတြကို ကိုင္တြယ္ ေပးတဲ့ amyg dala နဲ႔ hippocampus တို႔ရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈေတြ ေလ်ာ့က် သြားပါတယ္။ နာက်င္မႈ ေဝဒနာနဲ႔ ပတ္သက္ ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္ အစိတ္အပိုင္းကို လႈပ္ရွား ေစပါတယ္။    သတင္းျပန္ပို႔ အာ႐ံု ေၾကာစနစ္

 ေက်ာ႐ိုး အာ႐ံု ေၾကာမၾကီး (spinal cord) နဲ႔ဦးေႏွာက္သို႔ သတင္း ျပန္ပို႔ေပးတဲ့ အာ႐ံုေၾကာေတြ မရွိရင္လည္း လိင္ကိစၥ ျပီးတဲ့ ခံစားခ်က္ (orgasm) ကိုမရရွိ ႏိုင္ပါဘူး။ အမ်ိဳးသမီး ေတြမွာ သားအိမ္ (uterus) နဲ႔သားအိမ္ လည္တံ (cervix)၊ အမ်ိဳးသား ေတြမွာ ဆီးက်ိတ္ (prostate) ကေန ခံစားမႈ အာ႐ံုေတြကို hypogastric nerve ကတဆင့္ ပို႔ေပးပါတယ္။ Pelvic nerve ေတြကေတာ့ အမ်ိဳးသမီး ေတြမွာဆို ေမြးလမ္း ေၾကာင္း (vagina) နဲ႔သားအိမ္ လည္တံ၊ က်ားမ ႏွစ္ေယာက္ စလုံးမွာ စအို အေပၚဘက္ အစာေဟာင္းအိမ္ (rectum) ကခံစားမႈ အာ႐ံုေတြ ကို ျပန္ပို႔ အစီရင္ခံ ေပးတာပါ။ Pudendal nerve ကေတာ့ အမ်ိဳးသမီး ေတြရဲ႕ လိင္တံငယ္ (clitoris) နဲ႔အမ်ိဳးသား မ်ားမွာ ကပၸာယ္အိပ္ (scro tum) နဲ႔လိင္တံ (penis) ေတြကေန ခံစားမႈ အာ႐ံုေတြကို ေပးပို႔ပါတယ္။ Vagus nerve ကေတာ့ သားအိမ္ လည္တံ၊ သားအိမ္နဲ႔ ေမြးလမ္း ေၾကာင္း တို႔က ခံစားမႈ ေတြကို ပို႔ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။  အေျခခံ ဆႏၶနဲ႔ ဒုတိယ တန္းစား ဆႏၶ (Desire: Primary vs. Secondary)
 အေျခခံ က်တဲ့ ပင္မဆႏၶေတြ ဆိုတာ ကေတာ့ မ်ိဳးႏြယ္စုတစ္ခု ရွင္သန္ ေနထိုင္ဖို႔ အတြက္ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္တဲ့ အစားအေသာက္ တပ္မက္ ၿခင္း၊ မ်ိဳးဆက္ ပြားဖို႔ လိင္ကိစၥ တပ္မက္ျခင္းနဲ႔ စားဝတ္ေနေရး အေျခခံ လိုအပ္ခ်က္ မ်ားကို တပ္မက္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ၾကျပီး ဒုတိယ တန္းစား တ ဆင့္ခံ ဆႏၶေတြ ကေတာ့ ေငြေၾကး၊ အာဏာ၊ ရုပ္ျမင္သံၾကား၊ ဂိမ္းကစားျခင္း ေတြလို ဆႏၶေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆႏၵေတြ အားလုံးဟာ ဦးေႏွာက္ ကို လံႈ႔ေဆာ္ပံုျခင္း မတူၾကပါ။ ျပင္သစ္ သုေတသီ မ်ားဟာ လိင္စိတ္ ႂကြေစတဲ့ ပံုရိပ္ေတြလို အေျခခံ က်တဲ့ ပင္မဆႏၶ ေတြက ဦးေႏွာက္ရဲ႕ မ်က္လုံး အိမ္နား ဦးေႏွာက္ေရွ႕ပိုင္း (orbitofrontal cortex) ကိုလံႈ႔ဆြ ေပးျပီး ေငြေၾကး၊ အာဏာစတဲ့ အဓိက မက်တဲ့ တစ္ဆင့္ခံ ဆႏၶေတြနဲ႔ ကြာျခားတာကို ေလ့လာ ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကပါတယ္။    ထူးထူးျခားျခား ေဝဒနာမ်ား 

လိင္စိတ္ကို ၾကိဳးကိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ အစိတ္အပိုင္း ေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ထူးထူးျခားျခား ေရာဂါ ေတြလည္း ရွိခဲ့ဖူး ပါတယ္။ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္မွာ Mrs. C. W. ဟာတစ္ညမွာ လိင္ဆက္ဆံ ေနသလို ခံစားမႈမ်ိဳးနဲ႔ တေရးႏိုးလို႔ လာပါတယ္။ ျပီးေတာ့ တက္သြား ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆရာဝန္ ေတြက ဦးေႏွာက္ သားကို ဖိေနတဲ့ အက်ိတ္ကို ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကပါတယ္။ အက်ိတ္ကို ထုတ္လိုက္ တာနဲ႔ သူမ ေနျပန္ေကာင္း သြားပါ ေတာ့တယ္။ ၁၉၆၉ တုန္းကလည္း လူနာ တစ္ေယာက္ဟာ စိတ္ၾကည္ႏူး တာမ်ိဳး ခံစားေန ရတတ္ျပီး လိင္ဆက္ဆံ ျပီးေနာက္ တစ္ခါတစ္ရံ တက္တတ္ ပါတယ္။ ဆရာဝန္ ေတြက အတက္ ေရာဂါလို႔ နာမည္ တပ္လိုက္ ၾကျပီး ဆစ္ဖလစ္ ေရာဂါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ တစ္ေနရာ ပ်က္စီးသြား ရတာလို႔ ေကာက္ခ်က္ခ် ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၂၀၀၄ မွာေတာ့ ထိုင္ဝမ္ ႏိုင္ငံသူ တစ္ေယာက္ဟာ သြားတိုက္တိုင္း လိင္စိတ္ အထြဋ္အထိပ္ ေရာက္သလို ခံ စားမႈမ်ိဳး ရရွိျပီး သတိလစ္ သြားတာမို႔ ဆရာဝန္ ျပၾကည့္ေတာ့ အတက္ ေရာဂါလို႔ နာမည္ တပ္ျပီး ဦးေႏွာက္ တစ္ေနရာ ခ်ိဳ႕ယြင္း သြားလို႔ ျဖစ္ ရတာ ပါလို႔ သတ္မွတ္ခဲ့ ဖူးပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ဟာ သိပၸံပညာနဲ႔ မေဖာ္ထုတ္၊ နားမလည္ ႏိုင္ေသးတဲ့ လွ်ိဳ႕ဝွက္ခ်က္ ေတြနဲ႔ ျပည့္ႏွက္ ေနတဲ့ ကိုယ္အဂၤါ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခု ျဖစ္ျပီး လိင္စိတ္ ကိုလည္း ၾကိဳးကိုင္ စြမ္းေဆာင္ ႏိုင္ေၾကာင္း ေလ့လာ သိရွိႏိုင္ ၾကပါတယ္။    Images from sensa, blisstree, salon, huffpost, aufeminin, cankler, youngforlife. Source: discovermagazine.com, science.howstuffsworks.com, medicalbilingandcoding.org